Auschwitz - Birkenau
STEDENTRIP KRAKAU
Voor de hele wereld staat Auschwitz symbool voor de Holocaust, oorlog, terreur en genocide. Het kamp werd door Duitsers opgericht op het gebied van het door hun bezette Auschwitz voor in eerste instantie alleen Poolse politieke gevangenen. De eerste zending van de gevangenen van Tarnow was op 14 juni 1940 en in de loop der maanden werd het kamp snel en flink uitgebreid. Uiteindelijk bestond het uit drie hoofdonderdelen, Auschwitz I, Auschwitz II-Birkenau, Auschwitz III-Monowitz en bijna 50 subkampen. Vanaf 1942 werd Auschwitz-Birkenau de plek waar de meeste Europese Joden werden vermoord: op zijn minst 1,1 miljoen, maar ook Polen, de Roma en Russische krijgsgevangenen zijn in groten getale op deze plek des onheils noodlottig aan hun eind gekomen.
Sinds 1947 is het voormalige Duitse naziconcentratie- en vernietigingskamp te bezoeken als Staatsmuseum. De Herdenkingsplaats beslaat twee bestaande delen van het kamp, Auschwitz I en Auschwitz II-Birkenau. In dit gedeelte zijn de oorspronkelijke kampgebouwen en ruïnes te zien, waaronder die van de gaskamers en crematoria.
AUSCHWITZ – BIRKENAU
15 MEI 2010
Het heeft die nacht weer hard geregend maar als we opstaan is het gelukkig droog, zwaar bewolkt …. maar DROOG! Vandaag brengen we de hele dag een bezoek aan Auschwitz, het eigenlijke hoofddoel van onze trip naar Krakau. Om 9:30 uur worden we opgehaald door Cathy, een Engelse met een Joodse achtergrond (haar moeder en grootouders zijn Joods), getrouwd met een Pool. Ze schrijft voor het Israëlische Yad Vashem museum artikelen over de impact van de concentratiekampen op de overlevenden en hun (klein)kinderen. Zijzelf heeft ook veel familieleden in Auschwitz verloren.
Op 60 km ten westen van Krakau, in het stadje Auschwitz (Pools: Oswiecim) ligt de stille getuige van een pijnlijk verleden: het vernietigings- en concentratiekamp Auschwitz. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen hier naar schatting tenminste 1,1 miljoen mensen, waarvan 90% joden, om het leven. Zowel Auschwitz I, het oorspronkelijke concentratiekamp, als Auschwitz II, het vernietigingskamp, gaan we vandaag bezichtigen. Beide kampen behoren tot de Werelderfgoedlijst. Auschwitz I werd in mei 1940 in gebruik genomen, omdat het kamp al snel te klein werd, bouwden de Nazi’s ongeveer 3 kilometer verderop een tweede kamp, Auschwitz II (kamp Birkenau). Het vernietigingskamp Auschwitz werd door de Nazi’s op de buitenwijken van de stad Oswiecim in 1940 gevormd. Men veranderde de Poolse naam van de stad van Oswiecim naar Auschwitz. Dat werd ook de naam van het kamp. In de eerste jaren van het bestaan bestond het kamp uit drie delen: Auschwitz I – Auschwitz II – Birkenau, Auschwitz III – Monowitz. Vanaf 1942 werd het kamp in Auschwitz het grootste vernietigingskamp van de Europese Joden. Het grootste deel van de naar Auschwitz gedeporteerde Joden: mannen, vrouwen en kinderen, werden direct na aankomst naar de gaskamers van het kamp in Birkenau geleid en vermoord.
Aan het einde van de oorlog probeerden Nazi’s alle bewijzen uit te wissen. Ze begonnen met het demonteren en het vernietigen van de gaskamers, crematoria en van andere objecten. Ook documenten werden er verbrand. Gevangenen die in staat waren om te marcheren werden naar het derde Rijk geëvacueerd. Diegene die in het kamp achterbleven (7.000 mensen) werden in januari 1945 door de soldaten van het Rode Leger bevrijd. Rond 11:00 uur meldt zich onze gids, Lucas, een vriendelijke, rustige man die ons uitvoerig uitleg geeft over alles wat hier zich hier heeft afgespeeld. Wanneer je Auschwitz I betreedt, zie je boven de ingang de cynische spreuk “Arbeit macht Frei” (Werken maakt vrij), die er al sedert de tweede Wereldoorlog hangt. Vóór de oorlog was hier een kazerne van het Poolse leger in Oswiecim. Omdat de Poolse legers de gebouwen niet meer gebruikten na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog en door het groeiende aantal arrestaties van Polen, zodat de al bestaande gevangenissen overvol raakten, besloot de SS om hier een concentratiekamp voor Poolse politieke gevangenen te maken. De barakken waar tijdens de oorlogsjaren tientallen mensen opeengepakt wachtten op een bevrijding die er pas in 1945 kwam, liggen er nu vredig bij. Ze zijn allemaal genummerd. Uit respect is het alleen toegestaan om buiten foto’s te maken. De barakken, genummerd, vormen nu een Staatsmuseum waar stapels kleren, brillen, schoenen, koffers en zelfs haar van de gevangenen liggen. De gruwel die zich hier meer dan 60 jaren geleden heeft afgespeeld wordt bij het bekijken van dit alles nog pijnlijker realistisch.
Een kwelling van het kampleven waren de appèls. Soms duurden ze een paar uur lang. In het begin moesten alle gevangenen op het appèlplein staan, maar toen deze bebouwd werd, werden de gevangenen voor hun blokken gezet. Hier werden ook de executies gehouden, die door de SS als kampterreur werden gebruikt.
In de jaren 1941-1943 hebben SS-ers bij de dodenmuur een paar duizend gevangenen doodgeschoten. Dit waren vooral leiders en leden van ondergrondse organisaties, gijzelaars en personen die verdacht werden van medewerking bij het ontsnappen van medegevangenen. In blok 10, links van de dodenmuur, werden experimenten met sterilisatie van vrouwen uit Auschwitz uitgevoerd. In Auschwitz I waren twee barakken waar men vrouwen gevangen hield, nl. barak nummer 22 en 23.
Om een vlucht van de gevangenen onmogelijk te maken had de SS een dubbele omheining van prikkeldraad die onder stroom stond gemaakt. Het was wel eens voorgekomen dat gevangenen die niet tegen de kampterreur konden “op de draden” gingen. Het was dan zelfmoord door de stroomspanning. De lengte van de omheining in Auschwitz I was meer dan 2 km.
In diverse barakken zijn permanente tentoonstellingen van diverse landen m.b.t. de W.O.II. Barak nr. 21 is door Nederland ingericht. In een volgend gebouw bevonden zich het eerste crematorium en de gaskamer. Dit crematorium functioneerde vanaf augustus 1940 tot juli 1943. Volgens Duitse bronnen kon men hier 340 lijken dagelijks verbranden. Eén van de ruimtes werd als eerste gaskamer gebruikt. Met het gebruik van Zyklon B (een ordinair insectenverdelgingsmiddel) hebben de SS-mannen duizenden gedeporteerde joden en een paar groepen krijgsgevangenen hier vermoord. In de gaskamers kon men per keer een paar honderd mensen vermoorden. In het plafond bevinden zich gaten waardoor de blikjes met Zyklon B naar binnen werden gegooid. Na de bouw van Auschwitz II- Birkenau van grotere gaskamers heeft het kampbestuur de massamoorden van de joden daar naartoe verplaatst.
Op het einde van de rondleiding bij de ingang staat het voormalige administratie kantoor. Hier werden alle gevangenen geregistreerd en foto’s van hen gemaakt. Vanaf 1943 werden er geen foto’s meer gemaakt. In plaats daarvan tatoeëerde de SS een nummer op de rechtervoorarm. Voor we het in de gaten hebben staan we weer bij de ingang van het concentratiekamp bij de nu nog méér cynische woorden “Arbeit macht Frei”. Een bezoek aan Auschwitz is een harde confrontatie met een stukje geschiedenis dat te wreed is voor woorden.
Vervolgens rijden we naar het dorp Brezinka ofwel Birkenau, zo’n 3 kilometer van Oswiecim. Dit kamp begonnen de Nazi’s in het begin van 1941 te bouwen. De Polen werden uit het dorp geëvacueerd en hun huizen werden afgebroken. In Birkenau werden de meeste massamoord-objecten gebouwd en hier werden ook de meeste mensen vermoord. Het vernietigingskamp Auschwitz II-Birkenau was vele malen groter dan Auschwitz I. De hoofdwachttoren van de SS is een poort die ook wel de “poort des doods” wordt genoemd. Door deze poort kwamen vanaf mei 1944 de transporttreinen met gedeporteerden binnen. Vroeger werden de treinen voor het kamp gestopt.
Onmiddellijk nadat men uit de trein stapte, moest men in één van de twee rijen gaan staan: de ene vormden de vrouwen met de kinderen, de tweede die van de mannen. Verder werden de sterken en gezonden gescheiden van de ouderen, zieken, zwangere vrouwen en kinderen. De mensen die goed bevonden werden om te werken, werden in het kamp geplaatst. De anderen, meestal tussen 70-75% van het hele transport werden onmiddellijk in de gaskamers omgebracht.
Een houten treinwagon staat vlak bij de plek waar de rijen werden gevormd en waar al direct het verschil werd gemaakt tussen “leven” en dood. Er waren stenen en houten barakken in Auschwitz II. In elke barak woonden honderden mensen. De meeste barakken die overgebleven zijn, zijn van hout. Er was ook een quarantainegebied voor gevangen mannen. Het doel van de quarantaine was de nieuwe mensen te terroriseren en hun gehoorzaamheid te leren. Barakken werden vervuld met het kreunen van stervende mensen, de stank van zweet, vieze lijken en mest. Overal waren er luizen en ratten. Op elke “etage” van het bed lagen gemiddeld 5 personen. Van veel barakken die waren gebouwd op moerasgrond zijn alleen de schoorstenen nog een stille getuige van de wreedheden die zich hier hebben afgespeeld. De schoorstenen zijn een overblijfsel van een zeer primitief verwarmingssysteem.
Hierna lopen we naar de ruïnes van de gaskamers en crematorium. Door gebruik te maken van gas werden hier duizenden joden vermoord en verbrand: mannen vrouwen en kinderen, die meteen na de deportatie naar de gaskamers werden gestuurd. Volgens de Duitse cijfers kon men hier 1440 lijken per dag verbranden. Aan het einde van de oorlog, om de sporen te wissen, liet het kampbestuur de gaskamers en het crematorium afbreken. Wat men niet kon afbreken werd op 20 januari 1945 opgeblazen.
In het crematorium werden de lijken in vijf ovens verbrand. De zesde oven diende als “vuilverbrandingsoven”. Daarin werden alle minder waardevolle voorwerpen, eigendom van de vermoorde mensen, verbrand. Dat waren vooral documenten, damestassen, boeken en speelgoed.
Een stukje verder staan diverse gedenkplaten waar dagelijks verse bloemen worden neergelegd. In verschillende talen worden de miljoenen slachtoffers herdacht. De ‘Nederlandse’ gedenkplaat werd in 1967 in dit kamp geplaatst.
Wij lopen weer terug naar de hoofdingang: de poort des doods. We beklimmen een van de uitkijktorens en krijgen zo nog meer duidelijk zicht op de immense oppervlakte van het kamp nl. zo’n 200 hectare! Ondermeer Anne Frank verbleef een tijdje in kamp Auschwitz II, vooraleer ze overgebracht werd naar Bergen-Belsen, waar ze stierf.
Rond half vier nemen we afscheid van onze gids Lucas en rijden we terug naar Krakau. het is stil in de auto… we hebben onze eigen gedachten bij hetgeen we vandaag hebben gezien en ervaren. Auschwitz is een monument dat onze wereld voor altijd heeft gebrandmerkt.
We hebben beiden geen zin om vanavond de stad in te gaan, het regent weer en wat we vandaag hebben gezien heeft heel veel indruk op ons gemaakt. We eten in het hotel een hapje en gaan op tijd slapen.
Op 20 mei als we allang thuis zijn, het regent dan nog altijd non-stop in Polen, staat er een klein artikel in de krant.